بازار دوم ارز روز گذشته بهطور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد بهطوریکه اولین معامله در این بازار با درهم امارات صورت گرفت که رقم معامله انجام شده آن ۱۰ هزار درهم و با قیمت ۲۰۵۰ تومان بوده هست و تبدیل نرخ درهم به دلار نشان میدهد اولین معامله انجامشده در بازار دوم ارز، نرخ ۷۵۲۳ تومان را کشف کرده هست. با راهاندازی و فعال شدن بازار دوم ارز تمامی بازیگران اصلی از جمله صادرکنندگان، واردکنندگان، بانکها و صرافیها در چرخه معاملات ارزی فعال شدهاند. تا قبل از این سیهست، تنها صادرکنندگان و واردکنندگان عمده میتوانستند از سامانه نیما هستفاده کنند اما از روز گذشته صادرکنندگان کالاهای سنتی هم به سامانه نیما اضافه شدند و علاوه بر نرخ رسمی، نرخ توافقی هم در سامانه تعریف شده هست تا با این اقدام یکی از درخوهستهای بخش خصوصی از دولت بعد از سیهستهای جدید ارزی جامهعمل پوشانده شود. براساس مکانیزم تعریف شده صادرکنندگان از طریق درگاه «سماصا»، بانکها از طریق پرتال ارزی و صرافیها از طریق سامانه «سنا» قابلیت وصل شدن به نیما را دارند. اگرچه امکان معامله مستقیم ارزی با ایجاد بازار دوم ارز بین صادرکنندگان و واردکنندگان بهوجود آمده هست، اما بهنظر میرسد با توجه به فعالیت صرافیهای مجاز در سامانه نیما، معاملات از طریق صرافیها جدیتر دنبال شود و طرفدار بیشتری نسبت به معامله مستقیم (با توجه به اینکه دو طرف صادرکننده و واردکننده همدیگر را نمیشناسند) در سامانه نیما پیدا کند. نیما تا پیش از این به صورت ۲۴ ساعته فعالیت داشت، اما این امکان وجود دارد که از امروز (چهارشنبه) محدودیت زمانی برای فعالیت آن تعریف شود.
بررسیهای «دنیایاقتصاد» حاکی از این هست که در نخستین روز معاملات در بازار دوم ارز، ۷ معامله تستی با ۷ رقم مختلف نیز انجام شده هست. روز گذشته برخی خبرگزاریها به نقل از برخی منابع عنوان کردند که نرخ کشف شده در بازار دوم حدود ۸ هزار تومان هست، این در حالی هست که معاملات تستی با رقمهای مختلفی بین ۶ تا ۸ هزار تومان انجام شده و به این رقمها نمیتوان هستناد کرد.
به اعتقاد کارشناسان راهاندازی بازار دوم ارز در حالی مورد تاکید فعالان اقتصادی و صادرکنندگان بخش خصوصی بود که از جنبههای مختلف دارای اهمیت هست. از یک منظر اگر اجازه انجام معامله و شکلگیری روند عرضه و تقاضا به صورت توافقی در این بازار داده شود، باعث تشویق صادرکنندگان خواهد شد و ارز حاصل از صادرات بهجای ماندن در رویههای بوروکراتیک با سهولت به چرخه اقتصادی برمیگردد. در عین حال قیمت توافقی در بازار دوم علامتی برای بازار هست که از محل عرضه و تقاضا یواقعی تاثیر بپذیرد و از مسیرهای هیجانی فاصله بگیرد. بر این اساس هر قدر آزادی عمل بیشتری در بازار دوم داده شود، عمق این بازار بیشتر میشود و صادرکنندگان بیشتری به آن میپیوندند و باعث کشف نرخ واقعی میشود. این در حالی هست که اگر کشف نرخ برآمده از توان عرضه باشد صادرات را در بخشهای سنتی تقویت میکند. طبق آنچه مجتبی خسروتاج اعلام کرده هست درحالحاضر ۸ میلیارد دلار صادرات کالاهای سنتی هست که ظرفیت در این بازار تا ۲ برابر نیز وجود دارد. همچنین بررسیهای پژوهشی نشان میدهد بخشی از واردات توسط بانک مرکزی تامین ارز نخواهد شد و بخشی از صادرکنندگان نیز میتوانند پروانه صادراتی خود را واگذارکنند، همچنین بخشی از نیاز ارز مسافرتی یا دانشجویی نیز توسط بانک مرکزی تامین نخواهد شد.
این موارد همگی بر ضرورت شکلگیری بازار دوم برای عرضه و تقاضای ارز تاکید میکند. از اینرو بهنظر میرسد موضع درست نسبت به این بازار، تلاش برای مدیریت و نظارت بر آن، بدون دخالت در نرخ توافقشده بین صادرکننده و واردکننده هست. بعد از سیهستهای جدید ارزی و جلسات متعدد میان بخشخصوصی و مسوولان دولتی بازار دوم ارز به رسمیت شناخته شد و صادرکنندگان بخش خصوصی که شامل ۲۰ درصد از صادرکنندگان با پایه غیرنفتی بودند براساس این تصمیم، این امکان را پیدا کردند تا بتوانند در یک بازار دوم با نرخ توافقی، ارز حاصل از صادرات خود را به واردکنندگان گروه کالایی سوم که شامل کالاهایی مصرفی هستند بفروشند. همچنین تصمیم گرفته شد برای انجام این نوع معامله کف و سقفی از طرف دولت برای نرخ ارز تعیین نشود. در همین رهستا اخیرا رئیس سازمان توسعه تجارت در ابلاغیه ۱۴ بندی، جزئیات و مکانیزم معامله در بازار دوم ارز را اعلام کرد تا این بازار وارد فازه تازهای شود و برای اجرایی شدن آماده باشد. بازار دوم ارز در حالی از روز گذشته کار خود را آغاز کرده هست که فعالان اقتصادی بر این باورند این اقدام سیگنال مثبتی به بازار ارز هست و میتواند از نوسانات و تلاطمات ارزی جلوگیری کند. بررسیها نشان میدهد با اعلام خبر راهاندازی بازار دوم ارز، جلوی نوسانات شدید در بازار گرفته شده هست و البته در بازار غیررسمی معاملات با احتیاط صورت گرفته هست و قیمت دلار هم در این بازار در محدوده ۷۹۰۰ تا ۸۰۰۰ تومان در نوسان بوده هست. در عین حال قیمت حواله ارزی که بهطور معمول تا حدودی پایینتر هست روز گذشته برعددی در حدود ۷۸۶۰ تومان ایستاد.
همچنین پیشبینیها نشان میدهد که تعیین نرخ بهصورت توافقی بین صادرکنندگان و واردکنندگان علاوه بر جلوگیری از نوسان بازار غیررسمی، در تقویت سمت عرضه نیز تاثیرگذار باشد. در همین رابطه محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات درباره راهاندازی بازار دوم ارز از روز گذشته و وضعیت معاملات در آن توضیح داد: اولین روز کاری برای عرضه اظهارنامههای صادراتی برای واردات به دو صورت اتفاق افتاده هست. اولین روش این هست که معامله به شکل مستقیم و بهصورت توافقی میان صادرکننده و واردکننده انجام شده باشد. اما نوع دوم عرضه در سامانه نیما هست.
لاهوتی درباره اینکه بازار دوم ارز چقدر میتواند در روند صادرات و واردات تاثیرگذار باشد، تصریح کرد: یکی از درخوهستهای اصلی صادرکنندگان و واردکنندگان این بود که بتوانند مانند سابق به معاملات فی مابین بهصورت توافقی ادامه دهند، ولی از طرف دیگر دولت هم عقیده دارد که باید نظارت دقیقی بر رویه صادرات و واردات و ارز تخصیص داده شده داشته باشد. رئیس کنفدراسیون صادرات اضافه کرد: بنابراین این مصوبه در رهستای شفافسازی عمل خواهد کرد و بهنوعی میتوان گفت پیشنهادهای بخش خصوصی نیز در آن دیده شده هست. یکی از نکات مهم این هست که واردات در مقابل صادرات فقط به اولویت سوم کالاهای وارداتی تعلق میگیرد. اولویت گروه سوم در خوشبینانهترین حالت عددی در حدود ۵/ ۵ میلیارد دلار واردات دارد، در حالی که ارز صادراتی که قرار هست برای این واردات در بازار دوم هستفاده شود در شرایط عادی بین ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار هست؛ بنابراین این عرضه و تقاضا نسبت به یکدیگر متعادل نیست. البته اگر ارز صادراتی و اظهارنامه صادراتی در مقطعی بهصورت یکجا ورود پیدا کند و میزان عرضه بیشتراز تقاضا باشد میتواند قیمت را کاهش دهد. لاهوتی ادامه داد: البته با توجه به سیهستهای جدید ارزی همچنان شاهد نرخ سوم ارز هم خواهیم بود؛ چراکه به هر حال مسافران و کسانی که برای سفرهای پزشکی قصد دارند به خارج از کشور بروند و کسانی که برای خدمات تعهد دارند و همین طور کسانی که برای ارزهایی که قبلا کالای آن را آوردهاند متعهد به پرداخت ارز بهصورت مدتدار بودند، هنوز تعیین تکلیف نشدهاند.
اگر دولت بهدنبال واقعی شدن نرخ ارز و از بین رفتن حباب ایجاد شده در بازار ارز هست قطعا همین طور که بازار دوم را به رسمیت شناخت، باید بازار خرید و فروش ارز در صرافیها را بهصورت اسکناس به رسمیت بشناسد. وی افزود: این قدم میتواند مکمل تصمیمات اخیر باشد که نتیجه آن واقعی شدن قیمت ارز و از بین رفتن حباب ارزی باشد. ضمن اینکه فعالان اقتصادی که در زمینه خدمات فنی و مهندسی صادرات انجام میدهند و افرادی که مواد اولیه و ماشینآلات را با اعتبار شخصی شان بدون انتقال ارز در گذشته وارد کردهاند، هنوز تعیین تکلیف نشدهاند و در صورت مشخص شدن وضعیت آنها تمامی اجزای این پازل تکمیل خواهد شد. در غیر این صورت باز هم شاهد خواهیم بود که نرخ ارز در کوچه و خیابان تعیین میشود و تاثیرش را بر کل اقتصاد بگذارد. براساس این گزارش، نرخ کشفشده در بازار دوم ارز نشان میدهد که تا حدودی نزدیک به قیمت بازار هست که این موضوع میتواند جذابیت بازار دوم را افزایش دهد؛ اما موضوع خطرناکی که وجود دارد این هست که بهواسطه فشارهای بیرونی بازار دوم به محلی برای کنترل قیمت یا کاهش قیمتها تبدیل شود و ماموریت اصلی آن که شبکهسازی و ملاقات عرضهکننده و تقاضاکننده هست به انحراف رود؛ در این صورت علاوهبر اینکه کارکرد این بازار از کار میافتد، آرامش موجود در بازار غیررسمی نیز تاحدودی دستخوش تغییر میشود. بنابراین تصمیمگیران دولتی باید اجازه دهند بدون هرگونه مداخله قیمتی، یک بازار متشکل مدیریت شود؛ بازاری که اگر مداخله در آن صورت نگیرد، میتواند نوسانگیر بازار غیررسمی باشد.
منبع